Header Ads

Poemas en Me'phaa de Albania Morán Martínez




ÑA'UN XTÌXU

I'khààn tsá mi'cha e'ne idàà,
Numu rí ma'nga gaxnu xtí'í ná mbàyù,
Nacha majmáa ganitsu mbáyàa mbi'yáa,
Jamí tse'tse ná madíi nátháa jañúu
Tátà mbatsun majmáa rí nandúù.

Gatsí gatsí e'dxo,
Numu nandàá magedóò ñajuan,
Xó ma tsudàà frígùn xuwíàn tsí nuñawan.


A'un rí natiajon xáná,
Na'ne gukhu ña'wàn e'ne tsína gajma rambujia,
Natsíkhàan a'kha, namajàan, nuthiin e'ne gri'i,
Makha' rí nathági'ini
Xugi ru'khue nango a'khian,
Numu rí nanda majmáà rí me'tso gajmia ìjiàn.


Xó má ná gu'wáà,
Nawanuù xiná ma'nó guma me'tso,
Rí nadxa wakhii,
Xkhuanii xtáa ná júba ña'un xtìxu.




MANOS TEJEDORAS


Tú que siempre madrugas
Para ir a limpiar el terreno
Preparándolo para sembrar tú sustento,
Así mismo le pide a Mbatsún que
Vele por el crecimiento de la siembra.

Eres constante en la limpia
Porque quieres avanzar
Y terminar a tiempo,
Así mismo te acompañan tus perros cuidándote.

En el trabajo de campo,
Tus manos se ponen duras,
Después de forjarlas en cicatrices y ampollas,
Te quema el sol, te mojas, te cortas con el garabato,

Te pasan varias cosas que ni esperas,
Pero que le haces, te aguantas,
Solo porque quieres que crezca tu sustento
Y alimentar a tus hijos.

Mientras que en tu casa,
Se queda la araña cocinando,
Para que a tu regreso te ofrezca un humilde bocado,
Así vives en la montaña,
Manos trabajadoras.



À'GO TSÁJDAA ÑA'UN ÑÒÒ


Tsínwáa nawan ná gu'wá thana,
A'wo drígo à'go tsí nawajan itsuù,
Naxná mbi'yu chaña.

Tsítsi naraxun mi'cha ma'xu tsájdaa,
Nathíawaàn, natríkhuìì jami nathátsuwan,
Ikha ñajon nijanáa a'go tsajdaa,
Gi'ma ma'ne wiphiin xuge rá e'than tseno.

À'go tsajdaa ñajuan,
Nathano guma, narajian xtíin, naraxnáa xtí'i,
Nathiawan tsájdaa jami nathane mbáwii xabià,

Xugi ru'khue nathane tsítsí,
Nataxphithaminàa jañii mbi'i,
Asdo xó na'thá e'ge rí ragino numu rí nathane tsitsí,
Tsé'yo rí na'ne ningáa rá,
Jañii mbi'i rigàa natiajon.


À'go tsajdaa, xá jiná,
Xá thane sian, xaxnamijuan,
Gakhe a'khian gathane, thane mba'khian xugi,
Rá'kha machawa tsajdaa,
I'than xowe.



REBOSUDA DE MANOS MASUDAS


A lo lejos se escucha el grito
de una mujer, que se están separando su huesos
dando a luz a un nuevo ser.

Mujer te has convertido en madre,
Siempre te desvelas y madrugas para alimentar a tu bebé,
Lo cuidas, lo arropas, y lo mantienes limpio,
Es tu trabajo ahora querida mujer convertida en madre, es cuando debes ponerte ligera recalca el metate.

Te has convertido en rebosuda,
Mueles, lavas ropa, chaponas,
Cuidas a tu criatura, y atiendes a tu marido.

Esa es tu rutina ahora mujer,
Te partes en mil partes en el día, para terminar todo,
Y todavía se da el lujo, el zorro de decirte que no vale la pena tu trabajo diario,
Acaso ¿no se da cuenta que te cansas?
Todo el día trabajando sin descanso.

Rebosuda, no te enojes,
No hagas berrinche, no te preocupes,
Se fuerte y has grande tu corazón para soportar todo,
para que no llore tu bebé reboso,
te aconseja el tlacuache. 



ÀDA MBÉWAÀN


Khuitsiìn mbá'o idáà ríwiin
natso inu ya'o narambo,
rí ndá'ya ná rixo gu'wó,
ndàyáa mbámbá mi'cha.

Tsíyaá thane idáa,
Rí nakidaàn me'tso inú rambo ma'ña,
Xkhuani thane tsítsí,
Rí natháyaa mbi'yáa
Nacha mane wiphi nidxa.

Ada mbéwaan kuitsíin,
Athiwáan mina indo ngrama inu ya'o,
Ra'khá makha ñò'òn mikhua
Xo ma ri nakhidan
Athiawan ri xa patriwin mbayi mukhua mbaxtèe

Xuge lajuin, maxáan, wabààn, natambiyáa,
Àda mbéwààn ñajuan,
Gatsí nawin me'ne mbaàn
Medxo inu giña.





ORUGUITA

Te veo todas las mañanas,
Sobre el yerba mora
Que está creciendo junto a mi patio,
Hermoso gusanito de ojos grandes.

Tus ojos brillan hermosos,
Cuando atraviesas a las hojas del jitomate rojo,
Es tu rutina diaria,
Para alimentarte,
Y el día de mañana seas una hermosa mariposa.

Hermoso Orugita,
Cuídate mucho cuando andes en lo alto de los quelites,
Ya que te asechan muchos peligros, como los pajaros,
Igual al atravesar,
Cuida el no caer al suelo,
Porque la gallina te puede comer.

Por ahora eres pequeñito, inmaduro, débil indefenso, lloras,
Es porque eres un bebé oruga,
El día de mañana serás grande,
Iras por los vientos, por ahora solo te quedan dos cosas alimentarte y sobrevivir a los fenómenos que te asechan.   


NARMÁÇÁAN ÀKUÌNÇ THÁNE  



Narmáçáan àkuìnç tháne,
Mbámbá miçchà indo nuçsian ñòçòn,  
Na ruxo gu'wó, juya a'wáa,
Tho'tho jayu e'ne nimi rí narmam akhuin thane.

Asdo tsíma e'ne akhuìn',  
Numuu rí naraxnii tsiakhè manga' ná inúu númbàa.
 
Narmá'áan àkuìnç tháne,
Indo ndayoo bìyú nakha ná inúu gíña
àçgo wiphíi jamí gákhì, tsí thatsiña minaç,
Tsíma eçne nimi rí ñajun thigapho xubíà.



ME ACUERDO DE TI


Mi corazón, late fuertemente
Cuando escucha el cantar,  
De los pájaros, revoloteando tu voz,  
Porque se acuerda de ti.
 
Las bellas palabras,
Llenas de experiencia,
Que salen de tu boca,
Dándome fuerzas para seguir,  
En el sendero obscuro de la vida.
 
Al ver el águila, me acuerdo de ti,
Con la misma fuerza y perseverancia,  
Que muestra ante la vida.
¡Ho gran mujer! me da  
Mucho orgullo  ser parte de ti.


Ná eçdxo                
              
A tane mbakhian,                  
Xi mañàa mbá graxe,    
Numu rí nando gayo,              
Xi natia majan ná eçdxo,
Ná madxanu,
Numu waji numba juwaçlo,
Nithíì mbá mitsu xi'ñúù.

Atiaxe xó naçne mbiyu,
Rakhàà mangraa,
Gakhe matagini                    
xí tsí traxí ajngaaç tsianu,
Ri rigu inu giña.      
 
Mbamba rí naraxun  
Xa mbuma ri gima matiajun
tsudu ri nanda.                        
Imbo ajngáa mathàà  
Ma xa mbuma medxo  
ná jamba ri gindo açgù.
     
Numu ri xaxpatrigan mañaguan
Náthan rígue numu rí nando jayaà.


SABES A DONDE VAS


Perdóname,
si te hago una pregunta,
por el simple hecho de conocer  
los rumbos de tu andar,.          
Porque el mundo es un laberinto
me dijo mi abuelo.

Fíjate por donde caminas,      
Como el águila que se eleva en nuevos horizontes  
Escucha las palabras sabias del viento viejo.    
Cada que te despiertes      
No se te olvide luchar por tus sueños,
Una última palabra te diré              
Camina siempre por los caminos de sabiduría para que no te lastimes
te digo esto porque te quiero.


No hay comentarios

Con la tecnología de Blogger.